Ponieważ testosteron wykazuje szereg pozytywnych funkcji w organizmie, a także wpływa na możliwości wysiłkowe, samopoczucie i wygląd sylwetki, jest jedną z najczęściej wybieranych substancji stosowanych zewnętrznie wśród trenujących osób.
Negatywne skutki dopingu zostały natomiast dosyć dobrze udokumentowane w literaturze naukowej i zależą od: preparatu, okresu stosowania i stosowanej dawki. Szacuje się, że działania niepożądane pojawiają się nawet u 80–100% osób przyjmujących z zewnątrz hormony androgenno-anaboliczne.
Wśród najczęściej podawanych „skutków ubocznych” wymienia się:
- drażliwość,
- agresję,
- bezsenność,
- zaburzenia libido.
Należy także mieć na uwadze negatywny wpływ nadmiaru androgenów na układ sercowo-naczyniowy. Długotrwałe przyjmowanie środków steroidowych może wpłynąć negatywnie na lipidogram oraz zwiększać ryzyko rozwoju chorób układu krwionośnego. Wśród najczęściej występujących zmian wymienia się zwiększenie poziomu cholesterolu LDL poprzez zwiększenie aktywności lipazy lipoproteinowej w wątrobie a także wzrost stężenia triglicerydów i obniżenie stężenia cholesterolu HDL. Tego rodzaju zaburzenia są czynnikami ryzyka dla rozwoju chorób sercowo naczyniowych, które są jedną z najczęściej wymienianych przyczyn umieralności na świecie i w Polsce. Dodatkowo, na skutek przyjmowania środków dopingujących, może dojść do rozwoju nadciśnienia tętniczego, zaburzeń w zakresie krzepliwości krwi oraz przerostu lewej komory serca.
Ponieważ za metabolizm środków steroidowych odpowiada wątroba, zwiększa się ryzyko pojawienia zaburzeń w zakresie jej funkcjonowania od wystąpienia żółtaczki, po zwiększone ryzyko rozwoju tkanek nowotworowych. Pojawia się także zwiększone ryzyko rozwoju zmian nowotworowych w zakresie nadnerczy, jelita grubego i układu oddechowego.
Nie bez znaczenia pozostaje także nadmiar hormonów steroidowych w kontekście płodności. Może dojść do odwracalnych lub trwałych zaburzeń spermatogenezy u mężczyzn. U kobiet przyjmujących środki anaboliczne androgenowe zaburzona jest natomiast faza lutealna co może prowadzić do bezpłodności.
Ponieważ przy wysokim poziomie testosteronu dochodzi do intensywnego i szybkiego rozwoju tkanki mięśniowej przy jednocześnie występujących zaburzeniach syntezy kolagenu, zwiększa się także ryzyko urazów mięśni, stawów i więzadeł. Nie bez wpływu pozostają także wysokie stężenia hormonów anabolicznych na tkankę łączą w układzie krwionośnym.
Uwagę zwraca także fakt wpływu na układ immunologiczny. Stosowanie środków anabolicznych może zwiększać ryzyko infekcji wirusowych i bakteryjnych. Wśród niepożądanych efektów wysokich poziomów hormonów anabolicznych w surowicy wymienia się także obniżenie stężenia białek nośnikowych dla hormonów tarczycy i witaminy D, co może prowadzić do zaburzeń związanych z ich niedoborami. Pochodne testosteronu przyjmowane w nadmiarze zwiększają także insulinooporność tkanek, która w XXI wieku stanowi niezwykle częsty problem. Insulinooporność natomiast jest czynnikiem rozwoju cukrzycy, otyłości, chorób serca i zespołu metabolicznego.
Ostatnimi z działań niepożądanych mogą być negatywne zmiany wyglądu. Może dojść do pogorszenia stanu cery, zwiększonej skłonności do zmian trądzikowych a także pojawienia się rozstępów na ciele. Może dojść także do zaburzeń w zakresie łysienia u mężczyzn oraz nadmiernego rozwoju owłosienia u kobiet (zwanego hirsutyzmem) a także rozwoju ginekomastii u mężczyzn.
Podsumowując, należy zachować szczególną ostrożność decydując się na zastosowanie środków anaboliczno–androgenowych. Należałoby zawsze zacząć od aspektów dotyczących stylu życia i diety, które pozwolą zoptymalizować poziom androgenów w surowicy. Przed zastosowaniem środków dopingujących niezbędna jest ocena i monitorowanie stanu zdrowia oraz analiza możliwych skutków ubocznych.
Paulina Limanowska
Bibliografia
Wrzosek M. i wsp. Dieta a stężenie testosteronu u sportowców, Medycyna Sportowa / Polish J Sport Med, © MEDSPORTPRESS, 2018; 1(4); Vol. 34, 9-16
Stachowicz A., Lebiedzińska A.: Dieta a testosteron w organizmie sportowca, BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. – XLVIII, 2015, 1, str. 88 – 96
Musiała N. i wsp.: Kortyzol – nadzór nad ustrojem w fizjologii i stresie, Diagn Lab. 2018; 54(1): 29-36
Lane AR, Duke JW, Hackney AC. i wsp.: Influence of dietary carbohydrate intake on the free testosterone: cortisol ratio responses to short-term intensive exercise training. Eur J Appl Physiol. 2010 Apr;108(6):1125-31. doi: 10.1007/s00421-009-1220-5. Epub 2009 Dec 20.
Mędraś M., Jóźków P.: Zastosowanie testosteronu i steroidów androgenno-anabolicznych w sporcie, Endokrynologia Polska/Polish Journal of Endocrinology 2009; 60 (3)
Gromadzka-Ostrowska J, Dworznicki J. Wpływ deficytu energetycznego na wybrane parametry hormonalne i lipi – do we osocza krwi młodych mężczyzn. Nowiny Lek 2002; 71(4/5): 222-5